Jakie są rodzaje chorób psychicznych?
Zaburzenia afektywne (nastroju). Choroby te wpływają na stan emocjonalny człowieka. Najbardziej znane to:
- depresja — długotrwałe uczucie smutku, utrata zainteresowania życiem, pogorszenie funkcjonowania;
- choroba afektywna dwubiegunowa — okresy podwyższonego nastroju lub manii przeplatają się z epizodami depresji.
Zaburzenia lękowe. Stany z nadmiernym lękiem i strachami. Do tej kategorii należą: uogólnione zaburzenie lękowe, ataki paniki, fobie (np. socjofobia, lęk przed określonymi obiektami lub sytuacjami) oraz zaburzenie obsesyjno-kompulsywne (natrętne myśli i kompulsywne działania).
Zaburzenia psychotyczne. Choroby z zniekształconym postrzeganiem rzeczywistości. Schizofrenia – jedno z najbardziej znanych, z objawami obejmującymi halucynacje, urojenia, zaburzenia myślenia i motoryki. Zaburzenie schizoafektywne również zawiera objawy nastroju.
Choroby związane z używaniem substancji psychoaktywnych. Obejmują uzależnienie i nadużywanie różnych substancji, takich jak alkohol, narkotyki i leki.
Zaburzenia odżywiania. Anoreksja (unikanie jedzenia i lęk przed przytyciem) oraz bulimia (objadanie się z późniejszymi próbami pozbycia się jedzenia) – najczęstsze. Choroby te są związane z zniekształconym postrzeganiem własnego ciała i nadmiernym skupieniem na wadze i odżywianiu.
Zaburzenia osobowości. Głęboko zakorzenione wzorce zachowań i myślenia, które różnią się od norm społecznych i prowadzą do problemów w interakcji z innymi. Zaburzenia osobowości obejmują grupę A (np. paranoidalne, schizoidalne), grupę B (antyspołeczne, histrioniczne, narcystyczne) oraz grupę C (unikające, zależne, obsesyjno-kompulsywne).
Odmiany związane z traumą i stresorami. Zespół stresu pourazowego (PTSD) występuje po przeżyciu lub byciu świadkiem ekstremalnych wydarzeń. Problemy adaptacyjne występują, gdy osoba ma trudności w dostosowaniu się do znaczących zmian w życiu.
Rozwój i zaburzenia zachowania u dzieci i młodzieży. Obejmują autyzm, zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD), zaburzenia uczenia się i zachowania. Stany te wpływają na naukę, interakcje społeczne i codzienne funkcjonowanie.
Dlaczego występują zaburzenia?
- Czynniki genetyczne. Dziedziczność odgrywa rolę w ryzyku rozwoju chorób. Na przykład, jeśli w rodzinie występowały przypadki schizofrenii lub choroby afektywnej dwubiegunowej, prawdopodobieństwo wystąpienia tych stanów u dzieci wzrasta.
- Procesy biochemiczne. Zaburzenia w pracy neuroprzekaźników mózgu, takich jak serotonina, dopamina i noradrenalina, prowadzą do chorób. Te substancje chemiczne są odpowiedzialne za przesyłanie sygnałów w mózgu i wpływają na nastrój, myślenie i zachowanie.
- Przyczyny psychologiczne. Traumy, takie jak utrata bliskiej osoby, przemoc fizyczna lub emocjonalna, prowokują rozwój chorób. Przewlekły stres, konflikty w rodzinie lub w pracy również zwiększają ryzyko.
- Rozwój mózgu. Zaburzenia w rozwoju mózgu podczas ciąży lub we wczesnym dzieciństwie wpływają na zdrowie. Mogą to być zarówno wady genetyczne, jak i czynniki zewnętrzne, takie jak toksyny, infekcje lub złe odżywianie.
- Styl życia i zachowanie. Nadużywanie alkoholu, narkotyków, niewystarczająca ilość snu, zła dieta i brak ćwiczeń pogarszają zdrowie i prowokują patologię.
- Choroby przewlekłe. Niektóre choroby fizyczne, takie jak choroby tarczycy, imitują lub zaostrzają objawy u psychicznie chorych. Również przewlekłe choroby zwiększają stres i wpływają na stan psychologiczny.
Na jakie objawy psychicznie chorego należy zwrócić uwagę?
- Zmiany w nastroju. Emocjonalna niestabilność, długotrwałe okresy smutku, apatii, brak zainteresowania zwykłymi aktywnościami, nagłe wybuchy złości lub nieuzasadniony entuzjazm — objawy problemów.
- Zmiany w myśleniu. Trudności z koncentracją, zapamiętywaniem lub podejmowaniem decyzji, chaotyczne lub urojeniowe myśli, obsesyjne pomysły lub natrętne pytania wskazują na chorobę.
- Zmiany w zachowaniu. Wycofanie się z kontaktów społecznych, unikanie rozmów z bliskimi, zmiana zwyczajowego zachowania, w tym ryzykowne lub autodestrukcyjne zachowanie, a także wszelkie nietypowe lub niewytłumaczalne zmiany w zachowaniu — sygnał alarmowy.
- Objawy fizyczne. Stałe zmęczenie, zmiany apetytu lub wagi, problemy ze snem, somatyczne skargi bez widocznej przyczyny medycznej, takie jak bóle głowy lub brzucha, również mogą być objawami choroby.
- Izolacja społeczna. Wycofanie się od przyjaciół i rodziny, utrata zainteresowania życiem towarzyskim, brak chęci do uczestniczenia w wydarzeniach społecznych — oznaki rozwijającej się choroby psychicznej.
- Nadużywanie substancji psychoaktywnych. Zwiększenie spożycia alkoholu, narkotyków lub leków bywa próbą samodzielnego radzenia sobie z objawami choroby psychicznej.
- Zmiany w samoocenie. Uczucie bezużyteczności, niska samoocena, poczucie winy lub wstydu bez podstaw również mogą być sygnałami problemów ze zdrowiem psychicznym.
- Myśli lub zachowania samobójcze. Myśli o samobójstwie, rozmowy o śmierci, sporządzanie testamentów lub pożegnalnych notatek — oznaki psychicznie chorego, wymagające pomocy.
Jak postępować, jeśli podejrzewasz, że osoba jest psychicznie chora?
- Zachowaj spokój i tolerancję. Zrozumienie i cierpliwość wobec osoby przeżywającej trudności psychiczne. Unikaj krytyki lub osądzania, ponieważ to tylko pogorszy sytuację.
- Otwarte i szczere komunikowanie. Wyraź swoje zmartwienie i gotowość do pomocy.
- Aktywne słuchanie. Uważnie słuchaj, nie przerywaj i nie wyrażaj własnych osądów. Twoim zadaniem jest zrozumieć, przez co przechodzi dana osoba.
- Unikaj stygmatyzacji. Etykiety takie jak „szalony” lub „nienormalny” szkodzą i pogłębiają uczucie izolacji.
- Skierowanie na profesjonalną pomoc. Bądź dyskretny, ale proponuj informacje o lekarzach i usługach.
- Zapewnij bezpieczeństwo. Jeśli osoba stanowi zagrożenie dla siebie lub innych, wezwij pomoc kryzysową. Zachowaj ostrożność, aby nie pogorszyć sytuacji.
- Ustalanie granic. Należy chronić swoje zdrowie psychiczne i fizyczne. Ustalać jasne granice i nie brać na siebie roli terapeuty, jeśli nie jesteś psychiatrą.
Co robić, jeśli bliski jest psychicznie chory?
- Świadomość. Staraj się być świadomy wyzwań, z jakimi zmaga się osoba chora. Pamiętaj, że twoje wsparcie ma ogromne znaczenie.
- Wspieranie. Bądź wsparciem, oferując konkretne wsparcie. Czasem może to być proste zaproszenie na spacer lub wspólne spędzenie czasu.
- Słuchanie. Daj możliwość podzielenia się emocjami i myślami. Okaż zrozumienie i empatię.
- Wspieranie w poszukiwaniu pomocy. Pomóż w znalezieniu lekarza, terapeuty lub grupy wsparcia.
- Edukacja. Ucz się o zaburzeniach psychicznych, aby lepiej rozumieć, co przeżywa bliska osoba.
- Dbaj o siebie. Ważne jest, abyś nie zapominał o swoim zdrowiu. Nie wahaj się korzystać z pomocy w zakresie opieki nad sobą.
Jak leczyć zidentyfikowane zaburzenia psychiczne?
- Farmakoterapia. Stosowanie leków jest głównym składnikiem w leczeniu chorób psychicznych. Leki przeciwdepresyjne, anksjolityki, leki przeciwpsychotyczne, stabilizatory nastroju i inne leki są stosowane do zarządzania objawami pacjentów z zaburzeniami psychicznymi. Ważne jest, aby ściśle przestrzegać zaleceń lekarza i regularnie konsultować się z nim w celu monitorowania efektów leczenia.
- Psychoterapia. Terapia rozmowna z psychologiem lub psychiatrą pomaga pacjentom zrozumieć korzenie ich problemów, opracować nowe strategie radzenia sobie z trudnościami i zmienić destrukcyjne wzorce myślenia i zachowania. Do popularnych form psychoterapii należą terapia poznawczo-behawioralna (CBT), psychoanaliza, terapia grupowa, terapia rodzin i terapia par.
- Wsparcie społeczne. Wsparcie ze strony rodziny, przyjaciół i grup społecznych ma wpływ na leczenie. Aktywność społeczna, uczestnictwo w grupach wsparcia i wolontariat pomagają walczyć z izolacją i wzmacniają poczucie wspólnoty i przynależności.
- Programy rehabilitacyjne. Osoby z ciężkimi lub przewlekłymi zaburzeniami psychicznymi potrzebują programów rehabilitacyjnych, które mają na celu przywrócenie umiejętności niezbędnych do samodzielnego życia i integracji społecznej.
Opinia eksperta
Każdemu z nas znany jest stan, gdy bliscy zachowują się nieadekwatnie lub sami cierpimy na bezsenność, nieustannie rozmyślając o tej samej obsesyjnej myśli. To są właśnie oznaki stanu przedpsychotycznego: lęk, bezsenność, chęć do życia, histeria, agresja wobec innych, próby samobójcze i nagłe zmiany nastroju. Aby zidentyfikować odchylenia w psychice, należy obserwować osobę w warunkach szpitalnych przez 30 dni, a w niektórych przypadkach postawienie diagnozy schizofrenii wymaga badania pacjenta przez 6 miesięcy.
Lista literatury
- "Podręcznik diagnostyczny i statystyczny zaburzeń psychicznych" (DSM-5) — Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne.
- "ICD-10: Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zachowania" — Światowa Organizacja Zdrowia.
- "Krótki przewodnik po psychiatrii" — John M. Groch i John R. Lawrence.
- "Objawy i oznaki w psychiatrii: Przewodnik dla lekarzy" — Michael Firth i Robert Oiller.
